پسر خواهرپسر خواهر یا خواهر زاده، [۱]
لغت نامه، ج۴، ص۴۸۹۴.
[۲]
فرهنگ فارسی، ج۱، ص۷۸۶، «پسر».
فرزند ذکور خواهر است؛ خواهر نسبی باشد یا رضاعی. ۱ - پسر خواهر در قرآنقرآن در دو آیه به صراحت از پسر خواهر با تعبیر «بَنی اَخَوتِهِنَّ» و «اَبناءِ اَخَوتِهِنَّ» یاد کرده است و در آیاتی دیگر هرچند تصریح بدان نکرده؛ ولی مخاطب این آیات پسر خواهر است؛ مانند «حُرِّمَت عَلَیکُم... و خــلـتُکُم»؛ «لَیسَ... و لا عَلی اَنفُسِکُم اَن تَاکُلوا مِن... بُیوتِ اَخولِکُم اَو بُیوتِ خــلـتِکُم»؛ همچنین در آیاتی دیگر، پسر خواهر از مصادیق برخی عناوین کلی همچون «اَرحام:» «و اولُوا الاَرحامِ بَعضُهُم اَولی بِبَعض» و «رجال» و «اقربون:» «لِلرِّجالِ نَصیبٌ مِمّا تَرَکَ الولِدانِ والاَقرَبونَ» است. در این آیات برخی احکام مربوط به پسر خواهر آمده است. ۲ - احکام فقهی۲.۱ - محرمیت پسر خواهر با خالهقرآن آشکار کردن زینت زنان را در برابر شماری از مردان از جمله پسر خواهر جایز شمرده است: «و قُل لِلمُؤمِنـتِ... و لایُبدینَ زینَتَهُنَّ اِلاّ لِبُعولَتِهِنَّ... اَو بَنی اَخَوتِهِنَّ». در آیات ۵۳-۵۴ احزاب نیز زنان پیامبر به رعایت حجاب در برابر مردان سفارش شده‌اند. سپس در آیه بعد شماری از مردان از جمله پسر خواهر از این حکم مستثنا شده‌اند: «لا جُناحَ عَلَیهِنَّ فی ءابائهِنَّ... و لا اَبناءِ اَخَوتِهِنَّ». مفسران و فقها از آیات مذکور استفاده کرده‌اند که نگاه کردن پسر خواهر نیز به خاله و زینتهای او بدون قصد لذت جایز است. [۱۴]
مجمع البیان، ج۷، ص۲۱۷.
در این حکم تفاوتی میان پسر خواهر نسبی یا رضاعی نیست، [۱۶]
المغنی، ج۷، ص۴۷۱.
[۱۷]
المغنی، ج۷، ص۴۷۴-۴۷۶.
[۱۸]
زبدة البیان، ص۶۸۷.
همچنان که این حکم به پسر بیواسطه خواهر اختصاص ندارد، بلکه میان نوادگان و فرزندان با واسطه خواهر یا خاله پدر و مادر یا اجداد او نیز برقرار است؛ [۲۰]
المغنی، ج۷، ص۴۷۱.
[۲۱]
المغنی، ج۷، ص۴۷۳.
اما درباره اینکه مراد از زینت چیست و خاله کدام یک از زینتهای خود را می‌تواند در برابر پسر خواهر آشکار کند و پسر خواهر نیز به کدام یک می‌تواند نگاه کند فقها آرای مختلفی دارند.۲.۲ - ازدواج پسر خواهر با خالهازدواج پسر خواهر با خاله حرام است: «حُرِّمَت عَلَیکُم... و خــلـتُکُم» این حرمت تنها میان پسرخواهر و خواهر مادر او وجود ندارد، بلکه شامل نوادگان خواهر نیز می‌شود و ازدواج آنها با خواهر اجدادشان نیز حرام است، [۲۳]
مجمع البیان، ج۳، ص۴۶.
[۲۴]
المغنی، ج۷، ص۴۷۱-۴۷۲.
افزون بر این در این حکم نیز پسر خواهر نسبی و رضاعی تفاوتی ندارند. [۲۶]
المبدع، ج۶، ص۱۲۷-۱۲۸.
۲.۳ - جواز غذا خوردن از خانه دایی و خالهپسر خواهر می‌تواند وارد خانه دایی و خاله شده، از غذای خانه آنان بخورد: «لَیسَ عَلَی الاَعمی حَرَجٌ... و لا عَلی اَنفُسِکُم اَن تَاکُلوا مِن بُیوتِکُم... اَو بُیوتِ اَخولِکُم اَو بُیوتِ خــلـتِکُم». برخی از فقیهان اهل سنت این کار را در صورتی جایز دانسته‌اند که صاحب خانه اجازه داده باشد؛ ولی برخی دیگر گفته‌اند که سبب جواز این امر وجود رابطه خویشاوندی است و اجازه لازم نیست. [۲۸]
احکام القرآن، ابن عربی، ج۳، ص۱۴۰۳.
[۲۹]
تفسیر قرطبی، ج۱۲، ص۲۰۷.
گروهی دیگر جواز این کار را منوط به آگاهی شخص به رضایت صاحب خانه کرده‌اند؛ [۳۰]
روح المعانی، مج ۱۰، ج۱۸، ص۳۲۳.
[۳۱]
المنیر، ج۱۸، ص۳۰۷.
ولی فقیهان امامیه معتقدند که این کار در صورتی رواست که شخص علم یا گمان قوی به عدم رضایت صاحب طعام نداشته باشد، [۳۴]
کفایة الاحکام، ص۲۵۳.
افزون بر این، فرد باید به اندازه نیاز خود از طعام این خویشاوندان بخورد و از اسراف بپرهیزد. [۳۵]
احکام القرآن، جصاص، ج۳، ص۴۸۷.
[۳۶]
مجمع البیان، ج۷، ص۲۴۶.
برخی فقها خوردن از خانه این خویشاوندان را تنها منحصر به طعامهایی دانسته‌اند که در صندوق نباشد یا ذخیره نشده باشد. [۳۸]
احکام القرآن، ابن عربی، ج۳، ص۱۴۰۳.
۲.۴ - ارث بردن پسر خواهر و دایی و خاله از یکدیگرپسر خواهر از دایی و خاله ارث می‌برد. به نظر برخی از فقها پسر خواهر یکی از مصادیق «رجال» و «اَقربون» در آیه ۷ نساء است که در آن برای مردان سهمی از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان باقی می‌گذارند مقرر شده است: «لِلرِّجالِ نَصیبٌ مِمّا تَرَکَ الولِدانِ والاَقرَبونَ... مِمّا قَلَّ مِنهُ اَو کَثُرَ نَصیبـًا مَفروضا»؛ همچنین به نظر فقهای شیعه و اهل سنت [۴۲]
المغنی، ج۷، ص۸۲-۸۳.
پسر خواهر از مصادیق «اَرحام» در آیات ۷۵ [سوره انفال [|انفال]] و ۶ احزاب است که در آن برخی از خویشاوندان در ارث بردن بر برخی دیگر مقدم دانسته شده‌اند: [۴۵]
مجمع البیان، ج۴، ص۸۶۵.
[۴۶]
تفسیر قرطبی، ج۸، ص۳۹.
«و اولُوا الاَرحامِ بَعضُهُم اَولی بِبَعض». بر اساس آیات مذکور اگر پسر خواهر نیز از دنیا برود خاله و دایی وی می‌توانند از او ارث ببرند. [۴۹]
المغنی، ج۷، ص۸۲-۸۳.
البته ارث بردن پسر خواهر از خاله و دایی و نیز ارث بردن آنان از وی تنها در صورتی میسّر است که میت وارثی نزدیک تر از اینها از نظر طبقه و درجات ارث نداشته باشد. ۳ - فهرست منابعاحکام القرآن، ابن عربی؛ احکام القرآن، جصاص؛ انوارالتنزیل و اسرار التاویل، بیضاوی؛ التفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ زبدة البیان فی براهین احکام القرآن؛ فرهنگ فارسی؛ فقه الصادق علیه‌السّلام؛ فقه القرآن؛ کتاب الخلاف؛ کفایة الاحکام (کفایة الفقه)؛ لغت نامه؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المبدع شرح المقنع؛ مسالک الافهام؛ المغنی و الشرح الکبیر؛ المقنعه؛ الموسوعة الفقهیة المیسره؛ الناصریات؛ النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی. ۴ - پانویس
۵ - منبعدائرةالمعارف قرآن کریم بر گرفته از مقاله «پسر خواهر». |